Sadece Lucky Strike ile yürüttüğü kampanyayla dahi belgesel olmaya müsait bir hayatı olan Bernays, aynı zamanda Amerika'nın İngiltere yanında savaşa girmesi için kamuoyunu etkilemek amacıyla kurulan Creel Komitesi' nde çalışmıştır.Halkla ilişkilerin babası olarak bilinen Bernays; bu ünvanı ne halkla ilişkilerin ilk kitabını yazdığı için ne de halkla ilişkiler dersi veren ilk kişi olduğu için almıştır. Onu bu kulvarda yücelten kuşkusuz "halkla ilişkiler" terimini kamuoyuna benimsetmeye çalışması ve rıza mühendisi olarak insanlara yeni gereksinimler yaratması olmuştur. Ancak tüm bu bilgilerden öte onun en popüler özelliği Sigmund Freud ile olan akrabalık ilişkisidir. Kendisi vakti zamanında amcasının araştırmalarını İngilizce'ye çevirmiş ve toplumsal taban yaratmada bu çözümlemelerden etkilenerek ikna metodunu kullanmıştır. Evet, yanlış okumadınız! Bernays, Freud'un öz yeğenidir. O dönemde bu akrabalık derecesi nasıl bir anlama sahipti, bilemiyorum ancak bugün "Freud Amca" söylemi kulağa oldukça havalı gelmiyor değil. Dönemin bahsi geçmişken Edward Bernays 1891'de doğmuş, 1995'te ölmüş; yani dünya savaşlarının her ikisine de şahit olmuş biridir.
Birçok hatırı sayılır akademisyen Bernays'in, ABD Başkanı Thomas Jefferson'a ait: "gerçek anlamda demokratik bir toplumda, her şey kamuoyu rızasına bağlıdır" sözüne dayanarak halkla ilişkiler stratejileri geliştirdiğini iddia eder. Gerçi bu lakırdıyı eden Jefferson'ın hayatında bir kez bile toplum önünde konuşmamış olması oldukça ironiktir. Bugün "manufacturing consent" yani rızanın üretimi olarak bize sunulan terminoloji, yıllar önce Bernays'in keşfetmekle kalmayıp aynı zamanda başarıyla uyguladığı bir taktikti. Devlet ya da şirketlerin normal şartlarda insanları ikna edemeyecekleri davranışlara; olumlu bakmalarını veya tepkisiz kalmalarını sağlayan bu olgu Bernays'in mimarı olduğu inşaların temelini oluşturuyordu. Öyle ki; Amerikan halkının kahvaltı kültürünü bile değiştirmiş, doktorlara "bacon" tüketmenin kalp sağlığı yararına olduğu şeklinde açıklamalar yaptırmış ve bugün pastırmalı yumurtayı Amerikan mutfağının vazgeçilmezleri arasında kabul etmemizi sağlamıştır. Yani biz bu yolları giderken; Bernays çoktan köşeyi dönmüştü (!)
Lucky Strike ile yürüttüğü halkla ilişkiler kampanyasını detaylandıracak olursak; bu çalışmanın günümüzde hala birçok propaganda tanımında örnek olarak kullanılmakta olduğunu hatırlatarak işe başlamak doğru olacaktır. Olayın eğlenceli olan hikaye kısmına geçersek;
Bernays'in bir grup kadının eline sigara vererek düzenlediği yürüyüş, bugün hala halkla ilişkiler dünyasında efsaneleşmiş bir eylem olarak anılmaya devam ediyor. Kendisinin yapmış olduğu halkla ilişkiler tanımı ise; zihninde propaganda ve halkla ilişkilerin ne denli içe içe olduğunun kanıtı: "halkla ilişkiler herhangi bir eylem, dava, hareket veya kurum için; enformasyon, ikna ve uyarlama yoluyla kamu desteğini sağlama çabasıdır." Bernays bile yaşadığı dönemde propaganda-halkla ilişkiler kavramlarını birbirinden ayrı düşünemezken; günümüzde bunun aksini iddia etmek; Bernays gibilerin köşeyi dönmesini seyretmek değil de nedir?
Tam da konuyla ilintili makalemi bitirmek üzereydim ve son paragrafı şöyleydi:
YanıtlaSilBütün bu çabaları konu alan belgesel The Century of Self sadece tarafsız bir fotoğraftır. 1970’li yıllardaki Varoluşçuluk ve Hümanizm gibi akımlarsa, çoğunlukla Freud’un istemeden yol açtığı dalga altında kalmış ve uygulamalar açısından kenara çekilmiştir. Bu yüzden de biraz karamsarca da olsa Freud insan davranışı hakkında haklıymış diyerek yeğeni Bernays’in de son derece usta bir şekilde bu açıklığı kötüye kullanabilmeyi gösterdiğini söyleyebiliriz. Sonuçta George Orwell’in 1938 yılında düzenlediği meşhur “Marslılar Saldırıyor” temalı radyo haberlerinden sonra milyonları etkileyen bir panik oluşması ve önlemler alınması veya 2000 yılı yaklaşırkenki “2000 olunca tüm bilgisayar sistemleri çökecek” iddiası, geçen yıllardaki Deli Dana hastalığı etrafında alınan önemler ve ülkemizde hafızalarımıza yerleşmiş Kuş Gribi gibi vakalar gösteriyor ki topluluk içinde yönlendirilmeye açığız ve içgüdülerden kopamıyoruz.